Psychiatrie, vroeger en nu
GGNet verlaat het terrein aan de Deventerstraat in Apeldoorn. Dat afscheid valt samen met 100 jaar zorg voor mentaal kwetsbare mensen op het landgoed. Het waren de broeders Penitenten die het terrein in april 1925 kochten en er in 1927 de eerste patiënten verwelkomden. In de afgelopen eeuw veranderde de psychiatrie enorm; wat bleef was de focus op zingeving, perspectief en verbinding. Jochanan Huijser neemt ons mee door de psychiatrie, vroeger en nu. Hij was psychiater van 1997 tot 2022 en werkt sinds 2019 als zorginhoudelijk bestuurder bij GGNet.
Jochanans ‘rondleiding’ start met een korte terugblik op de wisselingen in de wacht op het terrein aan de Deventerstraat. “Het landgoed werd in 1925 gekocht door de broeders Penitenten. Zij dreven er de St. Josephstichting, voor rooms-katholieke krankzinnigen – toen een gangbare term. Vanaf 1987 werd de zorg geboden onder de vlag van De Wellen, dat meer openheid en minder ‘geheimzinnigheid’ rondom patiënten voorstond. In 2000 fuseerde De Wellen met RIAGG Oost-Veluwe Apeldoorn tot Spatie, met aandacht voor (ook) ambulante zorg. In 2007 volgde de fusie met GGNet, dat er zijn eigen signatuur en naam aan verbond.”
Van bedverpleging naar buitengasthuizen
Ieder van de opvolgende organisaties aan de Deventerstraat had een eigen perspectief, passend bij de tijd waarin ze actief waren. Maar volgens Jochanan heeft de psychiatrie altijd een rol gehad in de maatschappij. “In de middeleeuwen waren het vooral de kerken die zich ontfermden over mensen die (mentale) zorg nodig hadden. Na 1800 ontstond het idee dat er verschil gemaakt moest worden tussen mensen met lichamelijke en mentale kwetsbaarheid. Gestichtsarts Ramaer (1817 – 1887) pleitte voor buitengasthuizen: plekken met meer mogelijkheden voor activering van psychiatrische patiënten. De St. Josephstichting van de broeders Penitenten is daar een voorbeeld van: zij boden mentaal kwetsbare mensen een bosrijk landgoed met veel voorzieningen.”
De jaren '60
Na de tweede wereldoorlog ontstond de geestelijke gezondheidszorg. Met daarbinnen drie pijlers: de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg en de psychiatrie. Jochanan: “Die driedeling werd gemaakt om aan te sluiten bij de behoefte van specifieke patiëntengroepen. Binnen de psychiatrie veranderde er vooral vanaf de jaren 60 veel; dat kwam door de opkomst van gerichte psychotherapieën en farmacotherapie. Behandeling werd daardoor beter mogelijk, dat was een belangrijke slag.”
De jaren '80
Een volgende grote stap werd gemaakt in de jaren 80, vertelt Jochanan: “De psychiatrie focuste vanaf toen bewust op destigmatisering van mensen met mentale kwetsbaarheid. Ook werd de mogelijkheid geschapen om psychiatrische patiënten zoveel mogelijk te laten wonen ‘in de wijk’, met ondersteuning van ambulante ggz. Op het terrein aan de Deventerstraat in Apeldoorn ontvouwde die ontwikkeling zich via verschillende fusies tussen de ambulante en klinische psychiatrie – van De Wellen tot Spatie tot GGNet.”
21e eeuw
Met de toename van ambulante begeleiding verlaagde het aantal klinische bedden, vertelt Jochanan. “Lange tijd waren die bedden eigenlijk verblijfsplaatsen, waar je – zo was het gevoel – nog maar lastig weer uit kon wegkomen. Nu worden bedden vooral kortdurend ingezet, naast een ambulant traject en alleen als dat door een crisis tijdelijk nodig is. Daardoor bouwde GGNet het aantal klinische bedden in de laatste tien tot vijftien jaar met ongeveer een derde af.”
Broeder Dominicus
Aan de vooravond van het vertrek van het terrein aan de Deventerstraat, overleed op 15 februari 2024 de laatste broeder van de orde die de St. Josephstichting stichtte: broeder Dominicus. Hij toonde zich een leven lang maatschappelijk betrokken. Was voortdurend geïnteresseerd in de medemens. “In het bijzonder in de medemens die ‘psychiatrisch patiënt’ genoemd wordt”, vertelt Jochanan. “Hij bleef tot zijn overlijden wonen op het terrein waar hij als jongeling zijn werkzame leven startte. En leefde ons voor wat zo belangrijk is in het leven: naastenliefde, verbinding en waardering van de schoonheid van ‘anders’ zijn.”
Centraal op Groot Graffel
Dominicus waarden blijven overeind, maar verhuizen samen met de professionals en patiënten van de Deventerstraat naar Groot Graffel in Warnsveld. Scelta trok al in december in gebouw de Dries, de locatie voor de expertisecentra van GGNet. Binnenkort is de beurt aan de High Intensive Care (HIC) en Intensieve Vervolgbehandeling (IVB); zij nemen in maart hun intrek in gebouw de Spreng, de locatie voor intensieve klinische zorg. Jochanan: “De Dries en de Spreng zijn fonkelnieuw, gebouwd om een betere kwaliteit van zorg te bieden, met meer autonomie voor de mensen die er tijdelijk verblijven. Bovendien vinden professionals elkaar er ‘één deur verder’. Dat vergemakkelijkt kennisuitwisseling en ontwikkeling rondom onze intensieve klinische zorg en specifieke expertises.”
Servicecentrum
De centralisatie op Groot Graffel draagt de ambitie van GGNet: een servicecentrum zijn voor de regio’s Apeldoorn/Zutphen en Achterhoek/Liemers. Jochanan: “Bijna alle collega’s van de Deventerstraat verhuizen mee naar Warnsveld. Op Groot Graffel komen dan twee verrijkende culturen samen, die met elkaar hun diensten in de wijk gaan doorontwikkelen. Op het eerste oog lijkt het misschien onlogisch om onze expertise op één locatie te concentreren. GGNet wil tenslotte zichtbaarder worden op al die verschillende plekken in wijken: is dat dan niet waar we moeten zijn? Maar juist door onze expertise te concentreren, is de wijk uiteindelijk precies waar GGNet direct of indirect te vinden is. Want vanuit Groot Graffel ontwikkelen en delen we alle kennis die regionaal en lokaal nodig is om mensen in hun eigen leefomgeving te laten wonen.”
GGNet verlaat de locatie aan de Deventerstraat, maar vertrekt niet uit Apeldoorn. De Ouderenpsychiatrie, ambulante zorg, Acute Deeltijd, kinder- en jeugdpsychiatrie en ook de crisisdienst houden hun plek. De bewoners van Buurse 7 en 8 (beschermd wonen) verlaten Apeldoorn wél. Zij vinden op het Hoogeland in Beekbergen een nieuw thuis.
