Floortje Scheepers:
'De ggz moet van een ego- naar ecosysteem'
Het VGGNet congres over LVB (laag verstandelijke beperking) in november was een groot succes. De aanleiding? “Mensen met een laag IQ en psychische problematiek worden niet gezien, ineffectief behandeld of doorgeschoven”, aldus collega Jeanet Nieuwenhuis, beleidspsychiater en onderzoeker bij VGGNet. Uit haar promotieonderzoek bleek dat bij ruim 40% van de ggz-patiënten vermoedens zijn van een licht verstandelijke beperking (LVB) of zwakbegaafdheid. Jeanette ziet regelmatig patiënten met allerlei diagnoses die in de loop der tijd veranderd zijn. Zij breekt daarom een lans voor beter passende zorg. Eén van de gastsprekers die tijdens het congres was Floortje Scheepers (foto rechts) , psychiater en afdelingshoofd psychiatrie in het UMC Utrecht, hoogleraar Innovatie in de Geestelijke Gezondheidszorg, wetenschappelijk directeur van Phrenos en voorzitter van de Kwaliteitsraad van het Zorginstituut Nederland. We klopten na afloop van het congres bij haar aan met een paar vragen.
Wat was de kern van je boodschap tijdens het congres?
‘De wachtlijsten en personeelstekorten zijn zo groot dat doorgaan op de oude voet geen optie is. Daarom moet de ggz van het specialistische hokjesdenken transformeren naar netwerkzorg en de complexiteit omarmen. Ik pleit voor next level ggz en afscheid nemen van het lineaire denken; voor een ggz die stevig inzet op een holistische benadering. Als we niet transformeren, lopen we tegen een betonnen muur op.’
Je gebruikte een mooie metafoor op het congres: ‘zijwieltjes’. Kun je die toelichten?
‘Het DSM-model is functioneel geweest, maar ik bezie het als zijwieltjes. Die moeten we afdoen om echt te leren fietsen. De ggz loopt vast doordat het klachten van de patiëntcontext isoleert. Terwijl psychische ontregeling zich op meerdere levensdomeinen afspeelt en ontstaat in interactie met de omgeving. Door onderliggende verhalen naar boven te halen, de context te bekijken en mensen te begrijpen, zien we pas op welke knoppen we moeten drukken om iemand weer in balans te krijgen en te ondersteunen in herstel. Bij mensen met een LVB kan vooral die context, zoals een te complexe samenleving, de oorzaak van een klacht zijn.’
Je ziet veranderopgaven op verschillende niveaus: welke?
‘Zowel op micro-, meso- en macroniveau zijn er diverse opgaven om tot passende zorg in de ggz, en in dit geval voor mensen met een LVB, te komen. Op wijkniveau (is micro niveau, red.) vind ik het ZonMw-project Het Kompas een goed voorbeeld. Dat is een methode voor de ontwikkeling van gezonde en inclusieve wijken. Daarin staan aanknopingspunten waar regio’s mee aan de slag kunnen om de zorg te verbeteren. Op mesoniveau zullen we het denken en handelen in ketens los moeten laten. Die ketens schuiven mensen van de ene naar de andere schakel door. Terwijl een integrale benadering meer afgestemde zorg kan faciliteren. De LVB en ggz kunnen niet zonder elkaar optrekken. Daarom dient kennis samengebracht te worden en de zorg midden in de samenleving te staan. Op landelijk niveau zullen we het debat in moeten ruilen voor de dialoog. Iedere stakeholder kijkt vanuit zijn eigen perspectief, grafieken, richtlijnen, budgetten, wetten en regels, personeelsbehoud, verwarring, al die perspectieven doen er toe en zijn gelijkwaardig.’
Hoe draagt ‘dialoog’ bij aan de oplossing?
‘Door alle perspectieven bij elkaar te leggen en te kijken wat er bijvoorbeeld bij mensen met een LVB speelt, komen we tot collectieve intelligentie en oplossingen die ertoe doen. Dat kan alleen als iedereen bereid is over zijn eigen schaduw heen te stappen en daarover de dialoog te voeren. We moeten van het egosysteem met benchmarks, output en gereguleerde marktwerking naar een ecosysteem; een maatschappij waarin we gezondheid en zorg bij elkaar brengen en gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor een inclusieve samenleving.’
Kun je voorbeelden uit de praktijk noemen die passen bij waar je voor pleit?
‘Wij werken bijvoorbeeld bij UMC Utrecht met een ‘Netwerk intake’, waarin het ziekenhuis in de regio samenwerkt aan integrale zorg en aan positieve gezondheid voor mensen met ernstige psychische problemen. Tijdens die eerste ontmoeting staat niet het classificeren en uitlichten van klachten centraal, maar het verhaal van de patiënt. ‘In deze holistische analyse staat de vraag wat iemand nodig heeft om tot herstel te komen centraal. Daarna wordt bepaald aan welke individuele doelen gewerkt kan worden en welke acties daarvoor nodig zijn. De acties worden vervolgens altijd op een vaste volgorde benaderd: wat kan iemand zelf, welke informele hulpbronnen zijn er en wat kan de zorgprofessional toevoegen. De volgende stap is om het netwerk van ondersteuning met elkaar te verbinden’. ‘Een ander belangrijk initiatief is het doorbraakproject Netwerkpsychiatrie. Daarin werkt kenniscentrum Phrenos met de ggz, het sociaal domein, de eerste lijn, ervaringsdeskundigen en naasten samen aan duurzaam herstel voor mensen met ernstige psychische problemen. Daarin zijn de zorgprofessionals niet de experts die direct informatie en oplossingen aanreiken, maar cliënten ondersteunen in hoe zij zelf aan hun herstel kunnen werken. Dat kost tijd en energie, maar leidt uiteindelijk wel tot een duurzamer herstel. En zo zijn er nog veel meer goede initiatieven zoals radicale vernieuwing in de langdurige GGZ, GEM, samen over de brug, maar ook verschillende initiatieven op het gebied van lotgenoten contacten en herstel academies die op steeds meer plekken in Nederland opgericht worden. Allemaal gericht op transformatie van de huidige aanpak .
Waar pleit je specifiek bij LVB voor?
Het belangrijkste in de LVB-dialoog is gelijkwaardigheid. Daar zijn we nog lang niet; kijk alleen al naar de groeiende zorg- en welvaartskloof. Mensen met een beperking ondervinden op alle levensaspecten een achterstand. We moeten erkennen dat de kennis en ervaring van mensen met een beperking niet goed wordt meegenomen. Om die kloof te overbruggen, is een growth mindset nodig. Variatie zien als kracht van de groep. Van verschillende kennisbronnen kunnen we veel leren.’ Ik pleit op de korte termijn voor een kwaliteitskader LVB die voor de hele zorg geldt. Voor ontmoeting en wederzijds vertrouwen op wijkniveau om met netwerkzorg aan de slag te gaan en het aangaan van de landelijke dialoog. Daarnaast zou het goed zijn als we de gehele ggz wat meer op LVB-niveau gaan benaderen, want als je taal wat meer op mensen met een LVB afstemt, begrijpt iedereen het beter.’
